بدن زن؛ ملک شخصی یا ملک حکومت؟

بدن زن؛ ملک شخصی یا ملک حکومت؟ حق زن بر بدن خود، از ابتدایی‌ترین اصول حقوق بشر است. اما در ایران، بدن زنان همواره میدان کنترل، محدودیت و سرکوب بوده است. حجاب اجباری بارزترین نمونه‌ی این کنترل است. قوانینی که زنان را به پوششی خاص وادار می‌کنند، آزادی فردی آنان را نقض کرده و زمینه‌ی اعمال خشونت سازمان‌یافته علیه زنان را فراهم می‌سازد. حضور گشت‌های ارشاد و برخوردهای خشونت‌آمیز مأموران تنها بخشی از این واقعیت است. اما مسئله فقط پوشش نیست. در زمینه‌ی باروری و سلامت جنسی نیز محدودیت‌های قانونی و سیاسی به‌شدت آزادی زنان را محدود می‌کند. قوانینی که دسترسی به ابزارهای پیشگیری از بارداری را محدود می‌کنند یا تصمیم‌گیری درباره‌ی سقط جنین را از زن سلب می‌نمایند، نمونه‌هایی از دخالت حکومت در زندگی خصوصی زنان هستند. این سیاست‌ها نه تنها استقلال فردی زنان را انکار می‌کند، بلکه پیامدهای اجتماعی گسترده‌ای دارد: افزایش ناخواسته‌ی بارداری‌ها، تشدید فقر در خانواده‌ها و گسترش خشونت خانگی. بدن زن، ملک شخصی اوست؛ نه ابزاری برای اجرای سیاست‌های حکومتی یا هنجارهای فرهنگی. آینده‌ی عادلانه تنها زمانی ممکن خواهد بود که زنان بتوانند آزادانه درباره‌ی بدن و زندگی خود تصمیم بگیرند

زنان و آموزش؛ حق دانستن، حق نادیده‌گرفته‌شده

آموزش، حق پایه‌ای هر انسان است. اما در ایران، زن بودن کافی‌ست تا حتی این حق ساده بارها و بارها محدود شود. دختران ایرانی طبق قانون حق تحصیل دارند، اما در عمل موانع بسیاری سر راه آن‌هاست. در مناطق محروم، نبود مدرسه‌ی دخترانه بسیاری از دختران را از تحصیل بازمی‌دارد. ازدواج‌های اجباری، هزاران دختر را پیش از پایان دبیرستان از آموزش محروم می‌کند. فشارهای فرهنگی نیز خانواده‌ها را به این باور می‌رساند که «تحصیل دختر تا حدی کافی‌ست.» آمارها نشان می‌دهد نرخ ترک تحصیل دختران در روستاها و استان‌های مرزی به‌مراتب بالاتر از پسران است. دانشگاه‌ها نیز برای زنان میدان برابر نیستند. سیاست‌های سهمیه‌بندی جنسیتی و محدودیت‌های سازمان‌یافته عملاً دسترسی زنان به برخی رشته‌ها را بسته است. رشته‌هایی مانند معدن، عمران یا دریانوردی برای زنان ممنوع اعلام شده و ظرفیت پذیرش در برخی رشته‌ها عمداً برای زنان کاهش یافته است. این تصمیم‌ها هیچ ارتباطی به شایستگی علمی ندارد و صرفاً بر پایه‌ی جنسیت اعمال می‌شود. این محدودیت‌ها تأثیری مستقیم بر آینده‌ی زنان دارد. زنانی که نمی‌توانند در رشته‌های مورد علاقه یا متناسب با توانایی‌هایشان تحصیل کنند، فرصت حضور در بازار کار تخصصی را از دست می‌دهند. این امر به افزایش وابستگی اقتصادی زنان، بازتولید چرخه‌ی تبعیض و تداوم فقر ساختاری منجر می‌شود. طبق اسناد بین‌المللی حقوق بشر، از جمله میثاق حقوق اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی، آموزش حق همه‌ی انسان‌هاست. ایران با سیاست‌های محدودکننده عملاً بخشی از جامعه – زنان – را از این حق محروم می‌کند. جامعه‌ای که نیمی از اعضای آن فرصت برابر برای یادگیری نداشته باشند، هرگز به عدالت و توسعه نخواهد رسید. وقتی زنی نتواند یاد بگیرد، نمی‌تواند انتخاب کند. و وقتی نتواند انتخاب کند، هیچ‌گاه آزاد نخواهد بود.

زنان در خط مقدم اعتراض

زنان در خط مقدم اعتراض (روایت حضور، بازداشت و مقاومت) اعتراضات پس از قتل حکومتی مهسا (ژینا) امینی، نقطه‌ی عطفی در جنبش‌های اجتماعی ایران بود. برای نخستین بار در این حجم و گستردگی، زنان در صف اول قرار گرفتند؛ نه فقط به‌عنوان شرکت‌کننده، بلکه به‌عنوان رهبر، شعاردهنده و سازمان‌دهنده. آن‌ها با برداشتن روسری یا بریدن مو، نمادهای حجاب اجباری و سرکوب را به چالش کشیدند. تصویری که در چشم جهان ماندگار شد. در جمهوری اسلامی، اعتراض مسالمت‌آمیز جرم امنیتی محسوب می‌شود. زنانی که در اعتراضات حضور داشتند، با اتهام‌هایی چون «اجتماع و تبانی علیه امنیت ملی»، «تبلیغ علیه نظام»، «تشویق به فساد و فحشا» و حتی «کشف حجاب در انظار عمومی» روبه‌رو شدند. بسیاری از آن‌ها به احکام سنگین حبس، شلاق یا محرومیت اجتماعی محکوم شدند. زنان زندانی سیاسی، اعتراض را در زندان هم ادامه داده‌اند. از تحصن در بند زنان گرفته تا نامه‌نگاری به سازمان‌های بین‌المللی و حمایت از خانواده‌های دادخواه. بند زنان در زندان‌های اوین، قرچک و قزل‌حصار سال‌هاست که میزبان زنانی‌ست که جرم‌شان آزادی‌خواهی بوده است. تصاویر و روایت‌های زنان معترض ایرانی موجی جهانی ایجاد کرد: از کمپین‌های بین‌المللی تا اهدای جوایز حقوق بشری و راهپیمایی‌های همبستگی در پاریس، برلین، تورنتو و سیدنی. شعار «زن، زندگی، آزادی» از خیابان‌های سقز و تهران به زبان‌های مختلف ترجمه شد و بر دیوار شهرهای جهان نشست. زنانی که در خط مقدم اعتراض ایستادند، می‌دانستند ممکن است همه‌چیز را از دست بدهند. اما تصمیم گرفتند چیزی را به دست بیاورند که سال‌ها از آن‌ها دریغ شده بود: حق زندگی بر اساس انتخاب خود.