اهمیت جنبش «زن، زندگی، آزادی» در وضعیت کنونی ایران

جنبش «زن، زندگی، آزادی» پس از مرگ مهسا ژینا امینی در شهریور ۱۴۰۱، به سرعت تبدیل به صدای جمعی گسترده‌ای شد که نه فقط مطالبات زنان را مطرح کرد، بلکه کل مناسبات قدرت، سیاست و جامعه ایران را دستخوش پرسش دوباره نمود. این جنبش اکنون، سه سال پس از آغازش، در میانهٔ چالش‌هایی شدید سیاسی، اجتماعی و حقوق انسانی، اهمیت حیاتی دارد. ⸻ چرا جنبش هنوز مهم است؟ چند دلیل کلیدی برای اینکه جنبش «زن، زندگی، آزادی» همچنان نه فقط زنده، بلکه مؤثر است: 1. مقاومت مداوم در برابر سرکوب و قوانین من‌درآوردی حکومت ایران با شدت بیشتری قوانین سخت‌گیرانه درباره حجاب اجباری، تفتیش اجتماعی، کنترل‌های گشت ارشاد و نهادهای حفاظتی اجرا می‌کند. جنبش به عنوان نیرویی که قوانین ناانسانی را به چالش کشیده، همچنان نمادی از مقاومت برای کسانی است که روزانه تحت فشارند.  2. گشایش فضای گفتگو و آگاهی عمومی یکی از دستاوردهای جنبش این بوده که موضوعات تابو در جامعه ایران بیشتر به بحث عمومی کشیده شده‌اند؛ مثل حقوق زنان، برابری جنسیتی، آزادی بیان، نحوه پوشش، نقش دولت در زندگی خصوصی. این گفتگوها در سطح خانوادگی، رسانه‌ای و خِردِ اجتماعی باعث شده است که دیگر این مسائل ساده تحت سکوت باقی نمانند.  3. تقویت همبستگی اجتماعی در سطوح مختلف جامعه جنبش، فراتر از تقسیمات قومی، مذهبی، منطقه‌ای یا طبقاتی حرکت کرده و نشان داده است که بسیاری از مردم ایران مطالباتی مشترک دارند: آزادی انتخاب، عدالت، کرامت انسانی. این همبستگی موجب شده که جنبش به یک حرکت ملی بدل شود.  4. تغییرات تدریجی ولی محسوس در واپس‌ماندن فرهنگی و اجتماعی هرچند حکومت همچنان سرکوب را ادامه می‌دهد، ولی تأثیر جنبش در سبک زندگی روزمره دیده می‌شود: زمانی که زنان با روسری بازتر، یا بدون روسری، در خیابان ظاهر می‌شوند یا اینکه مردم درباره این موضوعات در خانواده و محل کار گفتگو می‌کنند. این تغییرات، هرچند کوچک، مهم‌اند چون پایه‌های اجتماعی برای تغییر عمیق‌تر را شکل می‌دهند.  5. فشار بین‌المللی و مشروعیت جهانی جنبش «زن، زندگی، آزادی» توجه نهادهای حقوق بشر، رسانه‌های خارجی و مردم در سراسر جهان را جلب کرده است. این توجه باعث شده جمهوری اسلامی در محافل بین‌المللی تحت فشار بیشتری باشد، مخصوصاً در مسائلی چون نقض حقوق بشر، آزاد بودن مخالفان و زندانیان سیاسی.  ⸻ چالش‌ها و موانع پیش‌رو برای اینکه جنبش بتواند تأثیر بیشتری داشته باشد و خواست‌هایش را محقق کند، همچنان موانع جدی‌ای وجود دارد: • سرکوب نظام‌مند از سوی قدرت‌های امنیتی؛ بازداشت، شکنجه، تهدید فعالان، محاکمات غیرشفاف.  • محدودیت آزادی بیان و رسانه؛ تلاش حاکمیت برای سانسور، کنترل شبکه‌های اجتماعی، و سرکوب کسانی که پیام جنبش را منتشر می‌کنند. • تقسیمات اجتماعی – اقتصادی و منطقه‌ای که گاهی مانع همبستگی بیشتر شده‌اند. • فرسایش امید یا ترس عمومی ناشی از فشارهای اقتصادی، سیاسی و روانی گسترده. ⸻ دستاوردها و تأثیرات عینی هم‌زمان با وجود مشکلات، جنبش نتایج ملموسی داشته است: • آگاهی عمومی افزایش یافته و موضوع حقوق زنان به یکی از محوری‌ترین مباحث عمومی بدل شده است. • فعالیت مدنی زنان – حضور در دانشگاه‌ها، رسانه‌ها، هنر، اجتماع – تقویت شده است. • تغییر در مطالبه‌ها؛ اکنون جنبش نه فقط بر حجاب اجباری بلکه بر آزادی‌های اجتماعی، عدالت جنسیتی، دموکراسی، روابط بین حکومت و مردم تمرکز کرده است. • اعتماد مردم به مطالبات مدنی – اینکه تغییر ممکن است اگر فشار دوام پیدا کند و مردم متحد باشند. ⸻ چشم‌انداز آینده با توجه به وضعیت کنونی، جنبش «زن، زندگی، آزادی» چند جهت ممکن دارد: • ادامه رشد غیررسمی و فرهنگی جنبش در زندگی روزمره، یعنی تغییراتی که از پایین اتفاق می‌افتد (رفتار اجتماعی، پوشش، گفتار، هنر). • تلاش فعالان و زنان برای ساختن شبکه‌های محافظت و حمایت، به خصوص برای کسانی که در خطر بازداشت یا مجازات‌اند. • تلاش برای اتصال بیشتر جنبش با نیروهای سیاسی و حقوق بشری داخل و خارج کشور، تا توان فشار برای اصلاحات قانونی و نهادی بیشتر شود. • احتمالاً همچنان فشار بین‌المللی – از طریق تحریم‌ها، بیانیه‌ها، گزارش‌های حقوق بشری – عاملی مهم برای محدود کردن سرکوب و افزایش آگاهی جهانی. ⸻ نتیجه‌گیری جنبش «زن، زندگی، آزادی» فراتر از یک حرکت اعتراضی در برابر حجاب اجباری است. این جنبش نمادی است از خواستِ زندگی در آزادی، برابری، کرامت انسانی و حقوق بشر. اهمیت آن در این است که توانسته به یک پرسش بنیادی تبدیل شود: آیا مردم ایران می‌توانند زندگی کنند آن‌چنان که می‌خواهند، نه آن‌گونه که قوانین یا قدرت تحمیل می‌کند؟ در وضعیت کنونی که فشار دولت، مشکلات اقتصادی، محدودیت آزادی‌ها شدت یافته، این جنبش همچنان امیدی است برای تغییر. امیدی مبتنی بر اراده مردم، بر همبستگی اجتماعی، بر گفتگو و بر این باور که هیچ تغییر واقعی بدون مشارکت زنان و احترام به حقوق آنان ممکن نیست. نویسنده: متینه عطاالهی