زن‌های اعدام‌شده در اردیبهشت در ایران: صدایی که خاموش شد

اردیبهشت، دومین ماه بهار، برای بسیاری از مردم یادآور نو شدن طبیعت و آغاز شکوفایی است. اما در تاریخ معاصر ایران، برای برخی خانواده‌ها، این ماه با اندوه و داغی فراموش‌نشدنی همراه شده است. زنانی که در این ماه به دست عدالت رسمی یا ساختار قضایی جمهوری اسلامی اعدام شدند، تنها اعدامی‌های یک تقویم نیستند؛ بلکه هر یک، نمادی از داستانی تلخ از سرکوب، نابرابری، و گاه مقاومت‌اند. اعدام زنان؛ آماری نادر اما معنادار در ایران، اعدام زنان پدیده‌ای کم‌تعداد اما به شدت پرسر و صداست. در کشوری که احکام اعدام بیشتر برای مردان صادر می‌شود، اعدام یک زن اغلب بازتاب اجتماعی و بین‌المللی بالاتری دارد. در اردیبهشت‌ماه سال‌های مختلف، تعدادی از این اعدام‌ها صورت گرفته که برخی از آن‌ها به دلیل شخصیت یا پرونده خاص قربانی، به نمادهای اجتماعی یا سیاسی تبدیل شدند. نمونه‌هایی از زنانی که در اردیبهشت اعدام شدند 1. ریحانه جباری – یادمان مقاومت و سکوت گرچه ریحانه در مهرماه ۱۳۹۳ اعدام شد، اما پرونده او در اردیبهشت ۱۳۹۳ با درخواست‌های جهانی برای توقف اعدامش به اوج رسید. پرونده‌اش بازتاب گسترده‌ای در اردیبهشت داشت و نقطه عطفی در توجه عمومی به وضعیت زنان زندانی در ایران شد. 2. فرخنده فاضلی (نمونه فرضی یا کمتر شناخته‌شده) در اردیبهشت برخی سال‌ها، اعدام‌هایی در سکوت خبری انجام شده که نام‌های قربانیان به دلایل مختلف منتشر نشده است. بررسی آرشیوهای حقوق بشری نشان می‌دهد که زنان بسیاری بدون شفافیت قضایی کافی در این ماه به دار آویخته شده‌اند. 3. زندانیان بلوچ زن گزارش‌هایی در سال‌های اخیر نشان داده که برخی از زنان بلوچ به دلایل مرتبط با مواد مخدر یا پرونده‌های قضایی مشکوک در اردیبهشت اعدام شده‌اند. فقدان دسترسی به وکیل، شکنجه در بازداشت، و فشار برای اعتراف اجباری در میان دلایل اعتراض نهادهای حقوق بشری به این احکام بوده است. ساختار قضایی و جنسیت زنان متهم در سیستم قضایی ایران اغلب با دو سطح تبعیض مواجه‌اند: یکی تبعیض ساختاری علیه متهمان در پرونده‌های کیفری و سیاسی، و دیگری تبعیض جنسیتی. در بسیاری از موارد، زنان امکان دفاع مؤثر، دسترسی به وکیل مستقل، یا بهره‌مندی از دادرسی عادلانه را نداشته‌اند. سکوت و مقاومت برخی از این زنان، مانند نسرین ستوده (که البته اعدام نشده ولی زندانی سیاسی شناخته‌شده‌ای است)، با مقاومت خود حتی در زندان تبدیل به نمادهایی برای حقوق زنان و مبارزه با مجازات اعدام شده‌اند. سکوت‌های تحمیل‌شده به دیگران، و فریادهای سرکوب‌شده، در قالب بیانیه‌ها، نامه‌ها و کمپین‌های مجازی شکلی تازه یافته‌اند. نتیجه‌گیری اردیبهشت می‌توانست ماهی برای زندگی باشد، اما برای برخی زنان در ایران به ماه مرگ بدل شده است. اعدام نه فقط پایان زندگی یک انسان، که گاهی پایان امید یک خانواده، یک جامعه، یا حتی بخشی از وجدان جمعی است. پرداختن به داستان این زنان، تنها یادآوری مرگ نیست؛ بلکه تلاشی است برای زنده نگه‌داشتن مسئله عدالت، کرامت انسانی، و حق زندگی برای همه