حق آزادی بدن زنان در ایران: نگاهی به وضعیت کنونی و چالش‌ها

حق آزادی بدن زنان در ایران: نگاهی به وضعیت کنونی و چالش‌ها مقدمه آزادی بدن (bodily autonomy) یکی از اساسی‌ترین حقوق بشر است که بر توانایی هر فرد برای کنترل بدن خود بدون اجبار یا دخالت دیگران تأکید دارد. این حق به‌ویژه برای زنان اهمیت دوچندان پیدا می‌کند، چراکه در بسیاری از جوامع، بدن زنان به دلایل فرهنگی، سیاسی و دینی به عرصه‌ای برای کنترل و نظارت تبدیل شده است. در ایران، مسئله‌ی آزادی بدن زنان به یکی از چالش‌برانگیزترین مسائل اجتماعی و حقوقی تبدیل شده و بازتابی از رابطه‌ی پیچیده میان دولت، مذهب، فرهنگ و جنسیت است. قوانین و سیاست‌های محدودکننده در ایران، بسیاری از قوانین حاکم بر زندگی زنان، آزادی بدن آن‌ها را محدود می‌کنند. از جمله بارزترین مصادیق آن، اجبار در پوشش (حجاب اجباری) است که از سال ۱۳۵۷ به صورت رسمی و قانونی اجرا شده و زنان را ملزم به رعایت حجاب اسلامی در اماکن عمومی کرده است. این اجبار، نوعی سلب حق انتخاب زنان نسبت به ظاهر و بدن خود محسوب می‌شود. علاوه بر حجاب، قوانینی همچون محدودیت در سقط جنین، ممنوعیت برخی از جراحی‌های انتخابی، و نظارت شدید بر روابط جنسی و زناشویی نیز نمونه‌هایی از نقض آزادی بدن زنان در ایران هستند. قانون‌گذاری در این حوزه‌ها معمولاً بدون مشارکت مؤثر زنان و بر اساس تفاسیر خاصی از دین صورت گرفته است. پیامدهای اجتماعی و روانی نقض آزادی بدن زنان تأثیرات عمیقی بر سلامت روان، عزت‌نفس، و مشارکت اجتماعی آنان دارد. زنانی که تحت اجبار به پوشش یا تصمیمات پزشکی خاص قرار می‌گیرند، ممکن است احساس بی‌قدرتی، اضطراب و افسردگی را تجربه کنند. همچنین، کنترل بدن زنان به ابزار سرکوب سیاسی و اجتماعی نیز تبدیل شده است که مانع از حضور آزاد و فعال آنان در عرصه‌های عمومی می‌شود. مبارزات مدنی و صدای زنان در دهه‌های اخیر، زنان ایرانی در اشکال گوناگون علیه این محدودیت‌ها مقاومت کرده‌اند. از کمپین‌های مجازی مانند «آزادی‌های یواشکی» و «چهارشنبه‌های سفید» گرفته تا اعتراضات علنی، زندان رفتن فعالان، و تلاش برای تغییر قوانین تبعیض‌آمیز، همه نشان‌دهنده‌ی خواست گسترده زنان برای بازپس‌گیری اختیار بر بدن خود است. جنبش “زن، زندگی، آزادی” که در پی مرگ مهسا امینی در سال ۱۴۰۱ شکل گرفت، یکی از گسترده‌ترین حرکت‌های اعتراضی در تاریخ معاصر ایران بود که حق آزادی بدن را در کنار دیگر مطالبات انسانی و مدنی در اولویت قرار داد. نتیجه‌گیری آزادی بدن زنان نه‌تنها یک حق فردی بلکه شاخصی برای سنجش عدالت، برابری و توسعه‌ی یک جامعه است. در ایران، این حق با چالش‌های جدی مواجه است، اما مقاومت مدنی، آگاهی اجتماعی و صدای زنان نویدبخش آینده‌ای است که در آن آزادی بدن به‌عنوان حق مسلم انسانی به رسمیت شناخته شود.