تجاوز و آزار و اذیت‌های جسمی و تحقیر زنان و دختران در زندان‌های ایران: بررسی از منظر خاطرات زندانیان

در دهه‌های گذشته، زندان‌های ایران به مکانی برای اعمال خشونت سیستماتیک علیه مخالفان سیاسی و اجتماعی تبدیل شده‌اند. یکی از جنبه‌های تاریک این سیستم، رفتارهای تحقیرآمیز، تجاوز و آزار و اذیت‌های جسمی و روانی علیه زنان و دختران زندانی است. این مقاله به بررسی این مسئله از دیدگاه خاطرات زندانیان پرداخته و ابعاد مختلف این خشونت‌ها را روشن می‌کند.

تاریخچه‌ای از خشونت علیه زندانیان زن در ایران پس از انقلاب ۱۳۵۷، سرکوب گسترده مخالفان سیاسی شدت گرفت و بسیاری از زنان به جرم عضویت در احزاب مخالف، فعالیت‌های مدنی یا حتی به دلایل واهی مانند پوشش یا عقاید شخصی به زندان افتادند. خاطرات بازماندگان دهه ۶۰، به‌ویژه پس از اعدام‌های گسترده سال ۱۳۶۷، سرشار از روایات تکان‌دهنده‌ای از شکنجه، تجاوز و رفتارهای تحقیرآمیز است. در این دوران، بسیاری از زنان در زندان‌ها نه تنها از حقوق انسانی خود محروم بودند، بلکه به‌عنوان ابزاری برای تحمیل ارعاب به خانواده‌ها و جامعه استفاده می‌شدند. تجاوز به‌عنوان ابزار سرکوب تجاوز جنسی یکی از دردناک‌ترین و تابوشکن‌ترین اشکال خشونت علیه زنان در زندان‌های ایران است. این عمل به‌طور سیستماتیک برای تحقیر زنان و تخریب روانی آنان به‌کار می‌رود. براساس خاطرات زندانیان، در بسیاری از موارد، مأموران امنیتی از تجاوز به دختران به‌عنوان روشی برای “پاک کردن” آنان از نظر ایدئولوژیک استفاده می‌کردند. روایات متعدد از این موارد، نشان‌دهنده سیاستی هماهنگ و هدفمند برای از بین بردن عزت‌نفس و استقلال زنان است. یکی از بازماندگان زندان اوین در خاطرات خود می‌نویسد: “مأمور گفت تو کافری و برای همین به تو رحم نمی‌کنیم. وقتی گریه می‌کردم، فقط می‌خندیدند.” آزار جسمی و روانی: شکنجه‌هایی که پایان ندارند علاوه بر تجاوز، زنان زندانی با اشکال مختلف شکنجه جسمی روبه‌رو می‌شدند. از ضرب‌وشتم شدید گرفته تا نگه‌داشتن طولانی‌مدت در سلول‌های انفرادی بدون دسترسی به نیازهای اولیه. یکی از روش‌های رایج شکنجه، آویزان کردن زنان یا استفاده از شوک الکتریکی بود. تحقیر روانی نیز بخش جدایی‌ناپذیر از این خشونت‌هاست. زنان مجبور بودند در مقابل مأموران برهنه شوند، هویت خود را انکار کنند و حتی به عزیزان‌شان خیانت کنند. یکی از زندانیان در خاطراتش می‌گوید: “وقتی از سلول انفرادی بیرون آمدم، دیگر نمی‌دانستم که هستم. حس می‌کردم انسان نیستم.” تحقیر اجتماعی و انکار هویت یکی دیگر از ابعاد خشونت علیه زنان در زندان‌ها، تحقیر اجتماعی آن‌ها است. این تحقیر گاهی با اعمال قوانینی مانند اجبار به پوشیدن لباس‌هایی خاص یا ممنوعیت صحبت کردن با سایر زندانیان همراه بود. همچنین مأموران از روش‌هایی مانند تهدید به اعدام یا آزار خانواده زندانیان برای تحقیر بیشتر زنان استفاده می‌کردند. بسیاری از زندانیان زن، حتی پس از آزادی، به دلیل برچسب‌هایی که در زندان به آن‌ها زده می‌شد، در جامعه با نگاه‌های سنگین روبه‌رو شدند. یکی از این زنان، پس از آزادی چنین روایت می‌کند: “وقتی از زندان آمدم، خانواده‌ام مرا نپذیرفتند. می‌گفتند لکه ننگ شده‌ای.” شهادت‌ها و اسناد: راهی برای دادخواهی خاطرات زندانیان زن، گرچه دردناک است، اما به‌عنوان سندی مهم برای افشای نقض حقوق بشر در زندان‌های ایران به شمار می‌رود. این شهادت‌ها در کنار گزارش‌های سازمان‌های حقوق بشری مانند عفو بین‌الملل و دیده‌بان حقوق بشر، تصویر روشنی از عمق این فجایع ارائه می‌دهند. جمع‌بندی خشونت علیه زنان در زندان‌های ایران، مسئله‌ای ساختاری و سیستماتیک است که نه‌تنها جسم و روان آن‌ها را هدف قرار می‌دهد، بلکه به‌عنوان ابزاری برای سرکوب کل جامعه استفاده می‌شود. مستندسازی این فجایع و بازگو کردن خاطرات قربانیان، گامی ضروری برای دادخواهی و جلوگیری از تکرار این جنایت‌ها است. با این حال، تا زمانی که نظام قضایی و سیاسی ایران اصلاح نشود، امید به توقف این خشونت‌ها بسیار اندک خواهد بود. وظیفه جامعه بین‌المللی و کنشگران حقوق بشر، حمایت از قربانیان و افشای این جنایت‌ها است . جمع آورنده: خانم متینه عطاالهی فعال حقوق بشر عضو کانون دفاع از حقوق بشر در ایران عضو شبکه آزادگی عضو کمیته دفاع از حقوق زنان عضو کمیته دفاع از حقوق کودکان